Onlangs schreef Rutger Pontzen een pittig stuk in de Volkskrant. Het artikel begint als volgt: ‘Kunst verdrinkt in goede bedoelingen op Documenta. Voor kwalitatief hoogstaande kunst hoef je niet naar Kassel af te reizen. Natuurlijk, goede bedoelingen, prachtig… Maar als het zinneprikkelende van de kunst ten onder gaat in de aandacht voor al die maatschappelijke onderwerpen, wat blijft dan nog van de kunst zelf over, vraagt Rutger Pontzen zich af op de Documenta.’
Het artikel werd direct op Facebook gepost, waar al snel een discussie op gang kwam. ‘Geëngageerde kunst is zelden goede kunst,’ werd er geroepen. En: ‘Ik ken geen kunstenaar die zijn werk geëngageerd noemt. Dat is meer een typologie van de kunstcriticus of- historicus. En wat zijn de criteria voor goede kunst?’ Kortom, binnen twee weken naar de opening van een van de belangrijkste kunsttentoonstellingen van Europa, zijn er al flink wat meningen. Moet je erheen?
Studium generale ging om er de kunst van het moment op te snuiven, revolutie te zoeken (input voor ons novemberproject REVOLTE) en ideeën op te doen voor nieuwe projecten. Wat vonden we er? Het was hardcore zoeken geblazen.
Eerder dit jaar opende de tentoonstelling in Athene. Een bijzondere keuze en een statement van curator Adam Szymczyk. Hij wilde ‘zijn’ Documenta onderdeel van de echte wereld laten zijn en die wereld kun je beter vanuit Athene benaderen dan vanuit Kassel. Athene is immers een door de financiële crisis geteisterde stad die op het kruispunt van drie continenten ligt. De tentoonstelling, nu dus deel twee in Kassel, gaat over allerlei maatschappelijke vraagstukken zoals immigratie, ons koloniale verleden en de gevolgen daarvan, onderdrukking etc. Een rode draad is de vraag ‘Wat kunnen we leren van het verleden en de verhalen van ouderen?’. Daarnaast maakt Szymczyk ook een statement tegen de door enkele iconen gedomineerde Westerse kunstmarkt door heel veel kunstenaars uit te nodigen die niet deel uitmaken van deze markt (zoals ook in 2015 bij de Biënnale van Venetië waar veel ‘outsider kunst’ te zien was).
Gewapend met deze informatie gingen wij vol goede moed op pad. De locaties waar de tentoonstellingen plaatsvonden waren verspreid over de hele stad. De routing en informatievoorziening bleken belabberd. Een van de grootste kunsttentoonstellingen van Europa heeft op het gebied van informatievoorziening waarschijnlijk veel te hoge ambities gehad en haar kruit reeds verschoten in Athene, waar de boel beter en overzichtelijker geregeld was, zo hoorden wij. Gelukkig hadden we voorwerk gedaan en wat recensies verzameld die ons op weg hielpen. Als je een tentoonstelling bezoekt wil je aan het denken worden gezet en (visueel) verrast worden. Esthetische ervaring speelt een rol, net als vernuftig onderzoek en bijzondere vertalingen van concepten. Maar waar waren deze kunstwerken? De tentoonstellingsruimtes puilden uit. Kunst van inderdaad weinig bekende namen, maar ook veel van een onduidelijke kwaliteit (daar hoeft natuurlijk niet per definitie een verband tussen te bestaan). In het Fridericianum is de gehele kunstcollectie van het museum voor Hedendaagse Kunst in Athene te zien. Een vrij gemiddelde collectie van een lokaal kunstmuseum. Daar zaten wij niet op te wachten. Wat betekende deze bijdrage anders dan meer aandacht voor Griekse kunstenaars die in de collectie waren vertegenwoordigd? En ook in de Neue Galerie troffen we vooral kunstwerken van twijfelachtig niveau. En soms, daartussen verstopt, een kunstwerk waar je wat langer bij stil kon staan. Dat iets meer vroeg dan een vluchtige blik. Net zoals Rutger Pontzen vroegen wij ons herhaaldelijk af: kijken wij nu niet naar een geschiedenisles, een heel goede documentaire of bijzonder onderzoek? Maar waar is de kunst? Waar is die bijzondere vertaling die ons raakt en verder laat denken? Die bij je blijft doordat ze zowel visueel als ook inhoudelijk interessant in elkaar steekt. En ons verder brengt dan de gedachte: ja, maar natuurlijk moeten wij iets met het milieu, ongelijkheid, migratie etc. Dat wisten wij namelijk al…
Desondanks vonden wij toch een paar parels:
Angela Melitopoulos, Crossings, 2017 (locatie Giesshaus)
Een vierluik geprojecteerd op de wanden van het gebouw. Over ‘schuldig landschap’. De kunstenaar filmde in vluchtelingenkampen in Piraeus en Lesbos. En ze filmde Griekse mijnbouw. 109 minuten over een gebied dat al millennia lang het strijdtoneel is van economische problemen. De film zit heel bijzonder in elkaar door haar afwisseling in geluid, beeld en verhalen. Een must see! En blijf vooral een hele tijd zitten.
Preah Kunglong, 2017 (locatie Ottoneum)
Een visueel pareltje. Film over een door geopolitiek en milieuvervuiling bedreigde stam (de Chong die leven in regenwouden in Cambodja). De kunstenaar probeert samen met een choreograaf een beeld te vormen van hoe deze stam omgaat met haar leefomgeving.
Britta Marakatt-Labba, Historja, 2003-2007 (locatie Documenta Halle)
Een prachtig geborduurd wandkleed dat de niet-lineaire geschiedenis vertelt van de Sami. Over de rendierjacht, Sami geloof, maar ook over onderdrukking en verzet tegen de autoriteiten.
Gauri Gill, Acts of Appearance, 2015- (locatie Hessisches Landesmuseum)
Gill maakt foto’s over staatlozen of groeperingen die onderdrukt worden door de autoriteiten. Zij maakte een portretserie waarbij zij een familie in India vroeg om maskers te maken. Deze keer niet om goden uit te beelden zoals dat gebruikelijk is. Maar om aandacht te vragen voor de dagelijkse realiteit. Dit levert bijzondere portretten op die zweven tussen droom en werkelijkheid.
Stefanos Tsivopoulos, Precarious Archive, 2015 (locatie Fridericianum helemaal bovenin)
Een alternatieve geschiedschrijving in de vorm van een archief over enkele belangrijke politieke gebeurtenissen uit de recente geschiedenis van Griekenland. Bijzondere installatie, vraagt wel om geconcentreerde aandacht en een beetje lees- en puzzelwerk. Interessant qua geschiedenis maar zeker ook qua vorm.
Verder is er nog interessant werk van Regina Jose Galindo te zien in Palais Bellevue en zijn er verschillende performances. Wij troffen een opmerkelijke ‘ecoseks performance’ van de Amerikaanse Annie Sprinkle. Een heel theatrale oproep om van de aarde en natuur te houden. Sprinke geeft diverse ‘tours’ tijdens Documenta.
Check ook vooral ‘Vijf hoogtepunten op Documenta 14’ van Sandra Smallenburg NRC 9 juni 2017.
Documenta 14 Kassel 10 juni t/m 17 september, Athene begon in april en duurt tot half juli.
Het artikel werd direct op Facebook gepost, waar al snel een discussie op gang kwam. ‘Geëngageerde kunst is zelden goede kunst,’ werd er geroepen. En: ‘Ik ken geen kunstenaar die zijn werk geëngageerd noemt. Dat is meer een typologie van de kunstcriticus of- historicus. En wat zijn de criteria voor goede kunst?’ Kortom, binnen twee weken naar de opening van een van de belangrijkste kunsttentoonstellingen van Europa, zijn er al flink wat meningen. Moet je erheen?
Studium generale ging om er de kunst van het moment op te snuiven, revolutie te zoeken (input voor ons novemberproject REVOLTE) en ideeën op te doen voor nieuwe projecten. Wat vonden we er? Het was hardcore zoeken geblazen.
Eerder dit jaar opende de tentoonstelling in Athene. Een bijzondere keuze en een statement van curator Adam Szymczyk. Hij wilde ‘zijn’ Documenta onderdeel van de echte wereld laten zijn en die wereld kun je beter vanuit Athene benaderen dan vanuit Kassel. Athene is immers een door de financiële crisis geteisterde stad die op het kruispunt van drie continenten ligt. De tentoonstelling, nu dus deel twee in Kassel, gaat over allerlei maatschappelijke vraagstukken zoals immigratie, ons koloniale verleden en de gevolgen daarvan, onderdrukking etc. Een rode draad is de vraag ‘Wat kunnen we leren van het verleden en de verhalen van ouderen?’. Daarnaast maakt Szymczyk ook een statement tegen de door enkele iconen gedomineerde Westerse kunstmarkt door heel veel kunstenaars uit te nodigen die niet deel uitmaken van deze markt (zoals ook in 2015 bij de Biënnale van Venetië waar veel ‘outsider kunst’ te zien was).
Gewapend met deze informatie gingen wij vol goede moed op pad. De locaties waar de tentoonstellingen plaatsvonden waren verspreid over de hele stad. De routing en informatievoorziening bleken belabberd. Een van de grootste kunsttentoonstellingen van Europa heeft op het gebied van informatievoorziening waarschijnlijk veel te hoge ambities gehad en haar kruit reeds verschoten in Athene, waar de boel beter en overzichtelijker geregeld was, zo hoorden wij. Gelukkig hadden we voorwerk gedaan en wat recensies verzameld die ons op weg hielpen. Als je een tentoonstelling bezoekt wil je aan het denken worden gezet en (visueel) verrast worden. Esthetische ervaring speelt een rol, net als vernuftig onderzoek en bijzondere vertalingen van concepten. Maar waar waren deze kunstwerken? De tentoonstellingsruimtes puilden uit. Kunst van inderdaad weinig bekende namen, maar ook veel van een onduidelijke kwaliteit (daar hoeft natuurlijk niet per definitie een verband tussen te bestaan). In het Fridericianum is de gehele kunstcollectie van het museum voor Hedendaagse Kunst in Athene te zien. Een vrij gemiddelde collectie van een lokaal kunstmuseum. Daar zaten wij niet op te wachten. Wat betekende deze bijdrage anders dan meer aandacht voor Griekse kunstenaars die in de collectie waren vertegenwoordigd? En ook in de Neue Galerie troffen we vooral kunstwerken van twijfelachtig niveau. En soms, daartussen verstopt, een kunstwerk waar je wat langer bij stil kon staan. Dat iets meer vroeg dan een vluchtige blik. Net zoals Rutger Pontzen vroegen wij ons herhaaldelijk af: kijken wij nu niet naar een geschiedenisles, een heel goede documentaire of bijzonder onderzoek? Maar waar is de kunst? Waar is die bijzondere vertaling die ons raakt en verder laat denken? Die bij je blijft doordat ze zowel visueel als ook inhoudelijk interessant in elkaar steekt. En ons verder brengt dan de gedachte: ja, maar natuurlijk moeten wij iets met het milieu, ongelijkheid, migratie etc. Dat wisten wij namelijk al…
Desondanks vonden wij toch een paar parels:
Angela Melitopoulos, Crossings, 2017 (locatie Giesshaus)
Een vierluik geprojecteerd op de wanden van het gebouw. Over ‘schuldig landschap’. De kunstenaar filmde in vluchtelingenkampen in Piraeus en Lesbos. En ze filmde Griekse mijnbouw. 109 minuten over een gebied dat al millennia lang het strijdtoneel is van economische problemen. De film zit heel bijzonder in elkaar door haar afwisseling in geluid, beeld en verhalen. Een must see! En blijf vooral een hele tijd zitten.
Preah Kunglong, 2017 (locatie Ottoneum)
Een visueel pareltje. Film over een door geopolitiek en milieuvervuiling bedreigde stam (de Chong die leven in regenwouden in Cambodja). De kunstenaar probeert samen met een choreograaf een beeld te vormen van hoe deze stam omgaat met haar leefomgeving.
Britta Marakatt-Labba, Historja, 2003-2007 (locatie Documenta Halle)
Een prachtig geborduurd wandkleed dat de niet-lineaire geschiedenis vertelt van de Sami. Over de rendierjacht, Sami geloof, maar ook over onderdrukking en verzet tegen de autoriteiten.
Gauri Gill, Acts of Appearance, 2015- (locatie Hessisches Landesmuseum)
Gill maakt foto’s over staatlozen of groeperingen die onderdrukt worden door de autoriteiten. Zij maakte een portretserie waarbij zij een familie in India vroeg om maskers te maken. Deze keer niet om goden uit te beelden zoals dat gebruikelijk is. Maar om aandacht te vragen voor de dagelijkse realiteit. Dit levert bijzondere portretten op die zweven tussen droom en werkelijkheid.
Stefanos Tsivopoulos, Precarious Archive, 2015 (locatie Fridericianum helemaal bovenin)
Een alternatieve geschiedschrijving in de vorm van een archief over enkele belangrijke politieke gebeurtenissen uit de recente geschiedenis van Griekenland. Bijzondere installatie, vraagt wel om geconcentreerde aandacht en een beetje lees- en puzzelwerk. Interessant qua geschiedenis maar zeker ook qua vorm.
Verder is er nog interessant werk van Regina Jose Galindo te zien in Palais Bellevue en zijn er verschillende performances. Wij troffen een opmerkelijke ‘ecoseks performance’ van de Amerikaanse Annie Sprinkle. Een heel theatrale oproep om van de aarde en natuur te houden. Sprinke geeft diverse ‘tours’ tijdens Documenta.
Check ook vooral ‘Vijf hoogtepunten op Documenta 14’ van Sandra Smallenburg NRC 9 juni 2017.
Documenta 14 Kassel 10 juni t/m 17 september, Athene begon in april en duurt tot half juli.
events:
